سلامت‌روان(mental health) یکی از ابعاد مهم سلامت افراد است که نقشی مهم در کاهش آسیب‌های اجتماعی داشته و احساس رضایت از زندگی محصول تحقق این وجه سلامت افراد است. اداره مشاوره‌ و سلامت‌روان دانشجویان وزارت بهداشت به عنوان مجموعه‌ای که متولی پایش سلامت‌روان دانشجویان علوم پزشکی کشور است، می‌کوشد تا با اتخاذ تدابیر و برنامه‌های متعدد، اختلالات‌روانی احتمالی دانشجویان را شناسایی کرده و با مداخلات درمانی لازم، زمینه رفع آنها و تأمین سلامت‌روان دانشجویان را فراهم کند.

در ۱۱ ماهه گذشته که به دلیل شیوع ویروس کرونا سبک زندگی عموم مردم دنیار دچار تغییراتی شده و به تبع آن دانشگاه‌ها به حالت نیمه تعطیل درآمده و برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها بیشتر در بستر مجازی اجرا می‌شود، ارتباطات اجتماعی جوانان و دانشجویان به شدت کاهش یافته است. در چنین شرایطی بیم آن می‌رود که سلامت روان دانشجویان دچار اختلالات ناشی از محدودیت‌های کرونایی شود.

در این خصوص با دکتر فرهاد طارمیان رییس اداره مشاوره و سلامت‌روان دانشجویان وزارت بهداشت به گفتگو نشستیم تا به بیان چگونگی برگزاری طرح “هم‌قدم“ به عنوان طرحی حمایت‌گر از دانشجویان علوم پزشکی وزارت بهداشت بپردازد. در ذیل مشروح گفتگو خبرنگار مفدا را با عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی علوم بهزیستی و توانبخشی می‌خوانیم:

لطفا کمی در خصوص اداره مشاوره و سلامت‌روان وزارت بهداشت و رسالت‌ها و کارکردهای آن توضیح دهید.

اداره مشاوره و سلامت‌روان دانشجویی وزارت بهداشت، رسیدگی به وضعیت سلامت روان دانشجویان علوم پزشکی را به عنوان رسالت خود دنبال می‌کند و در این مسیر علاوه بر اقدامات قبل که در قالب بخش نامه‌ها، آیین نامه‌ها، چاپ کتاب، بروشور و برگزاری وبینارهایی با موضوعات "حفظ و نگهداری سلامت روان در ایام کرونا" ویژه دانشجویان برگزار شده است، در اقدامی بزرگ و ملی، طرحی را تحت عنوان "هم‌قدم" در دست اجرا دارد که از ابتدای دی ماه جاری کار خود را آغاز کرده است.

اداره‌های مشاوره و سلامت روان دانشجویی وزارت بهداشت قریب به ۶۷ اداره هستند که در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی کشور در حال خدمت هستند، کار اصلی این ادارات "ارایه خدمات مشاوره‌ای و روانشناختی" و همچنین " برنامه ریزی و اقدام در جهت پیشگیری از آسیب‌های روانی، اجتماعی و ارتقای سلامت روان" است، به همین دلیل، به منظور اطلاع داشتن از وضعیت سلامت روان دانشجویان عزیز در این شرایط سخت، تلاش کردیم در قالب طرح "همقدم" اقدام به اجرای یک حرکت ملی کنیم.

هدف اصلی طرح "هم قدم" این است که ذهن دانشجو به این سو گرایش پیدا کند که "من تنها نیستم" و همقدمی در کنار من وجود دارد که در شرایط بحرانی می‌توانم با او تماس و ارتباط بگیرم.«طرح هم‌قدم» را تشریح کرده و بیان کنید هدف اصلی از برگزاری این طرح چیست؟.

اجرای این طرح به صورت مصاحبه و گفت‌وگوی تلفنی است و تلاش دارد به دور از فضای مجازی گسترده امروز یا استفاده از پرسش نامه‌های آنلاین و ... کار خود را صرفاً از طریق یک تماس تلفنی زنده و در قالب یک گفت‌وگوی صمیمی پیش ببرد؛ تا دانشجویان عزیز را از فضای تنهایی و انزوای ایجاد شده در اثر شرایط محدودیت‌های ارتباطی ناشی از کرونا تا حد امکان دور نگاه دارد.

در این طرح تاکید بر مشاوره یا مصاحبه و گفت‌وگوی تلفنی و نه مجازی است. در واقع هدف ما این نیست که بدانیم چند درصد از دانشجویان دچار چه مشکلاتی هستند، زیرا این را به خوبی می‌دانیم مشکلات روانشناختی وجود دارد و همیشه نیز وجود داشته است. "همقدم" بودن این طرح از این جهت است که دانشجو بداند تنها نیست و ادارات مشاوره و سلامت روان دانشجویی گام به گام با آنان در حرکت هستند و در صورت نیاز می‌توانند از خدمات این ادارات استفاده کنند.

آیا تاکید عمده اداره مشاوره و سلامت روان وزارت بهداشت بر حفظ ارتباط میان دانشجویان و مشاوران این ادارات است؟.

در پاسخ باید گفت حفظ این ارتباط به واقع برای ما بسیار مهم است. دانشجویانی که وارد دوره بالینی و کارآموزی می‌شوند و همینطور همکاران ما در ادارات مشاوره و سلامت روان، گاه فراموش می‌کنند که این خدمات باید در تمام طول دوران تحصیل دانشجویان ادامه داشته باشد و اجازه ندهیم که با دور شدن دانشجو از فضای دانشگاه و خوابگاه و حضور در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها، این فاصله بیشتر و بیشتر شود.

نیمی از جمعیت دانشجویی ما در دانشگاه‌های علوم پزشکی در رشته‌های دندانپزشکی، پزشکی و داروسازی هستند و ما تلاش داریم تا ارایه خدمات خود را از سال‌های ابتدایی تحصیلی دانشجویان به سمت تمامی سال‌های تحصیلی دانشجویان توسعه دهیم. بر همین این اساس طرح  "هم قدم " به صورت کشوری و برای همه دانشجویان در همه مقاطع تحصیلی حتی دوران دستیاری در حال انجام است تا به این مهم کمک کند.

کارشناسان ادارات مشاوره و سلات روان دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز اگر چه در همه خوابگاه‌ها و فضای ستادی و دانشگاه حضور دارند اما در فضای درمانی و در مراکز بیمارستانی حضور ندارند و این موجب می‌شود ما نگران این دست از دانشجویان باشیم و تلاش کنیم شرایطی را فراهم کنیم تا در صورت بروز مشکل به شکلی با ادارات در ارتباط بگیرند.

لطفا به بیان دلایل عمده عدم استقرار مشاوران و کارشناسانتان در فضای درمانی دانشگاه‌های علوم پزشکی بپردازید.

متاسفانه کمبود نیرو و نبود فضای مناسب در  بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها موجب می‌شود نتوانیم از خدمات ادارات مشاوره و سلامت روان در فضای بیمارستانی و درمانگاهی بهره ببریم. ما باید به ازای هر ۳۵۰ دانشجو یک کارشناس روانشناس یا مشاور  داشته باشیم اما متاسفانه در برخی دانشگاه‌ها این استاندارد را نمی‌توانیم رعایت کنیم.

جهت اجرای “طرح هم‌قدم”چه تعداد کارشناس در اختیار دارید و چه آموزش‌هایی را دریافت کرده‌اند؟.

در حال حاضر همه روزه کارشناسان ادارات مشاوره و سلامت روان دانشجویی در دانشگاه‌های علوم پزشکی در حال برقراری تماس مستقیم با دانشجویان هستند. تعداد این کارشناسان در دانشگاه‌های علوم پزشکی حدود ۴۵۰ نفر متشکل از نیروهای روانشناس، مشاور و مددکار اجتماعی است که مهارت‌های ارتباطی خوبی را در اختیار دارند. این مصاحبه تلفنی تلاش دارد تا به دانشجو این نکته را برساند که ما در کنار شما، همقدم با شما و همراه با شما هستیم.

 این طرح نوعی "حمایت روانشناختی" است و هر چند کارشناسان ما در ادارات از توانایی کافی برای انجام این کار برخوردار هستند، با این حال دستورالعمل کاملاً مدون و تنظیم شده‌ای در اختیار این عزیزان قرار  داده شده است که گام به گام هدف از این تماس را بیان کرده است. در این طرح اگر به هر دلیلی از سوی دانشجو به تماس اول پاسخ داده نشود، تماس‌های بعدی انجام خواهد گرفت تا در نهایت بتوان در خصوص وضعیت روانشناختی و نیازهای احتمالی دانشجو سؤالات مورد نظر مطرح شود.

در حال حاضر همه روزه کارشناسان ادارات مشاوره و سلامت روان دانشجویی در دانشگاه‌های علوم پزشکی در حال برقراری تماس مستقیم با دانشجویان هستند. تعداد این کارشناسان در دانشگاه‌های علوم پزشکی حدود ۴۵۰ نفر متشکل از نیروهای روانشناس، مشاور و مددکار اجتماعی است. از آنجا که هر ساله همه دانشجویان نو ورود وزارت بهداشت، از نظر وضعیت سلامت روان مورد غربالگری قرار می‌گیرند و با دانشجویانی که مشکلی داشته باشند از سوی کارشناسان ارتباط گرفته خواهد شد، اجرای طرح هم قدم نیز، نوعی یادآوری برای دانشجو است چرا که کارشناسان، اداره مشاوره و طیف خدمات موجود را باردیگر به دانشجو، مانند روز ابتدای ورودش به دانشگاه، معرفی می‌کند.

به چگونگی اجرای “طرح غربالگری سلامت روان دانشجویان نو ورود” نیز اشاره کنید.

بله جا دارد در مورد طرح"غربالگری سلامت روان دانشجویان نو ورود"  این نکته را متذکر شوم که هم اکنون این غربالگری یک بار و آن هم در بدو ورود دانشجویان ورودی جدید صورت می‌گیرد البته تلاش داریم به زودی آن را تعمیم داده تا دانشجویان در سال‌های بعد و بالاتر تحصیلی نیز مورد غربالگری روانشناختی قرار گیرند و در صورت تمایل از خدمات موجود در ادارات مشاوره و سلامت روان بهره ببرند.

بر اساس شیوه نامه تفضیلی تاسیس اداره‌های مشاوره و سلامت روان دانشجویی، این ادارات محرم اسرار دانشجویان هستند و دانشجویان می‌توانند با فراغ بال و اطمینان خاطر مسائل و مشکلات روانشناختی خود را مطرح کنند.

دانشجویان این اطمینان را داشته باشند که  یادداشت‌هایی که توسط کارشناسان درباره مشکلات آن‌ها نوشته می‌شود فقط و فقط به صورت محرمانه در این مراکز نگهداری می‌شوند و آنها نباید در این باره  نگرانی داشته باشند زیرا بر اساس " شیوه نامه تفضیلی تاسیس این مراکز"، مصوب شده در وزارت بهداشت،  هیچ یک از این ادارات حق افشای اطلاعات فردی و محرمانه دانشجو را ندارد و این موارد محرمانه باقی می‌مانند.

برای اجرای این طرح طی آموزشی که به کارشناسان داده شده است، تعدادی سؤال در خصوص کرونا وجود دارد که در اختیار دانشجو قرار می‌گیرد از جمله این‌که آیا خود فرد یا یکی از اعضای خانواده وی به کرونا مبتلا شده‌اند؟ فردی از نزدیکان بر اثر ابتلا به این بیماری فوت کرده اند؟ و...

اگر دانشجو یکی از عزیزان خود را به دلیل ابتلای به کرونا از دست داده باشد، به دلیل شرایط سخت و محدودیت‌هایی که وجود دارد که امکان سوگواری متداول را نیز برای دانشجو سخت می‌کند، ممکن است نیازمند مداخلات جدی‌تری برای حفظ سلامت روان او در نظر گرفته شود و چنین دانشجویانی در صورت تمایل می‌توانند از خدمات مشاوره آنلاین بهره‌مند شوند.

در ادامه بعد از پرسیدن سوالات کلی، سوالات تخصصی‌تر بیان می‌شود، سؤالات تخصصی‌تر به نشانه‌های افسردگی و این‌که این آثار  در دانشجو وجود دارد یا خیر اختصاص دارد. سؤالاتی از این دست که آیا فرد افکار خود آسیب رسان داشته است یا خیر؟، دچار حالت‌های اضطراب شدید شده است؟، مشکلاتی در تحصیل و تمرکز کردن و حافظه را تجربه کرده است؟،  نگرانی‌ها و افکار وسواسی جدی در ذهن دارد؟ و  یا این که آیا دچار مشکلات خواب شده است یا خیر؟.

“طرح هم‌قدم” در حال حاضر چه روندی را طی می‌کند؟.

  هدف اصلی طرح "هم قدم" این است که ذهن دانشجو به این سو گرایش پیدا کند که "من تنها نیستم" و همقدمی در کنار من وجود دارد که در شرایط بحرانی می‌توانم با آن تماس و ارتباط بگیرم.

اگر پاسخ به برخی از این سؤالات مثبت شود و کارشناس تشخیص دهد که دانشجوی نیاز به مشاوره بیشتر دارد، از وی دعوت به عمل خواهد آمد تا در سیستم مشاوره تلفنی و آنلاین قرار بگیرد. البته این درخواست بدون اجبار است و دانشجو در صورت تمایل می‌تواند از این خدمات استفاده کند. این گفت‌ گو تلفنی برای هر دانشجو  بین ۵ تا ۱۰ دقیقه زمان خواهد برد و در مواردی که دانشجو دارای نشانه‌هایی از افسردگی و اضطراب باشد ممکن است طولانی‌تر شود.

دانشجویان این اطمینان را داشته باشند که  یادداشت‌هایی که توسط کارشناسان درباره مشکلات آن‌ها نوشته می‌شود فقط و فقط به صورت محرمانه در این مراکز نگهداری می‌شوند و آنها نباید در این باره  نگرانی داشته باشند.این طرح با توجه به گستردگی که دارد ممکن است در بعضی دانشگاه‌های بزرگ تا یک ماه دیگر به طول انجامد. خوشبختانه تا کنون گزارشات، حاکی از این است که استقبال بسیار خوبی از سوی دانشجویان نسبت به این طرح  صورت گرفته است.

گزارش‌های ما از ادارات نشان می‌دهد پس از برقراری ارتباط  تلفنی، دانشجویان دو واکنش داشتند. در ابتدا از برقراری این ارتباط حس تعجب داشته‌اند. در واقع همان طوری که گفته شد این طرح در وهله اول به دنبال ارتباط و تعامل انسانی است،  و موضوع غربالگری سلامت روان اولویت دوم است. بر این اساس ما در ابتدای برقرار شدن تماس، جویای حال دانشجو می شویم. در ادامه دانشجویان دچار حس خوشحالی و رضایت شده‌اند و در موارد بسیاری والدین دانشجویان نیز از این اتفاق ابراز خرسندی کردند و از این اقدام احساس رضایت داشتند.  

بر اساس برآوردهایی که قبل از اجرای طرح  ”همقدم” وجود داشت، می‌دانستیم که تعدادی از دانشجویان عزیز ما نیازمند کمک هستند و با این حرکت پل ارتباطی لازم برقرار شده است. در حقیقت ما منتظر نشدیم که دانشجو با ما ارتباط برقرار کند کما این که دانشجویان نیز گاه فراموش می‌کنند که ادارات مشاوره و سلامت روان دانشگاه در محل تحصیلشان تا چه اندازه می‌تواند در حفظ سلامت روان و مشکلات تحصیلی احتمالی آن‌ها موثر باشد.

در پایان خطاب به دانشجویان عزیزمان اعلام می‌کنم که زودی به شما زنگ خواهیم زد و حالتان را خواهیم پرسید. لطفا با کارشناسان ما همراهی کنید و شما نیز همقدم با ما شوید. نکته آخر و خبر خوب این‌که طرح "غربالگری آنلاین سلامت روان اداره مشاوره و سلامت روان دانشجویان نو ورود" نیز از هفته آینده برگزار می‌شود./انتهای پیام

کدخبرنگار: ۱۰۴۳۰